”ว่าด้วยการขออนุญาตมีเมีย”

ด้วยพระราชประสงค์ที่จะให้การสมรสเป็นเครื่องยกสถานภาพของสตรีให้ทัดเทียมบุรุษ อีกทั้งเพื่อเป็นการส่งเสริมความมั่นคงของครอบครัวและขจัดความยุ่งยากอันเนื่องมาแต่การสมรส จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตรากฎมณเฑียรบาลว่าด้วยครอบครัวแห่งข้าราชการในพระราชสำนักขึ้น เมื่อวันที่ ๑ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๕๗
ในกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยครอบครัวแห่งข้าราชการในพระราชสำนัก นอกจากจะมีบทบัญญัติให้มีการจดทะเบียนครอบครัวแห่งข้าราชการในพระราชสำนัก โดยให้จดนามภรรยาและบุตรทุกคนลงในทะเบียนครอบครัว และถ้าต่อมามีการหย่าขาดจากกันหรือแยกเคหะสถานกัน ก็ “ต้องชี้แจงด้วยว่า บุตร์ที่มีด้วยกันนั้น ได้ตกลงจะให้อยู่กับใคร และภรรยามิได้อย่ากัน เปนแต่แยกเคหะสถานกัน ต้องชี้แจงว่าภรรยาอยู่แห่งใด อาไศรยผู้ใดอยู่ หรืออยู่โดยลำพัง” แล้ว ยังมีบทบัญญัติให้บรรดาข้าราชการในพระราชสำนักที่ยังมิได้มีครอบครัวในเวลาที่ประกาศใช้กฎมณเฑียรบาลนั้น เมื่อจะทำการสมรสต้องมีหนังสือขออนุญาตมีภรรยายื่นต่อผู้บังคับบัญชาตามลำดับชั้น เมื่อได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาตหรือได้รับอนุญาตแล้ว จึงจะทำการสมรสได้ จึงเป็นอันนับได้ว่า พระราชนิยมว่าด้วยการสมรสของข้าราชการในพระราชสำนักนี้คือต้นแบบของการสมรสในลักษณะ “ผัวเดียวเมียเดียว” ในสังคมไทย

หนังสือวิวัฒนาการสตรีไทย :จันธร